แต่เดิม “ปลานึ่งมะนาว” เป็นสูตรอาหารไทยพื้นบ้านของภาคกลาง เนื่องจากปลาที่อาศัยอยู่ตามธรรมชาติในแถบภาคกลาง มักเป็นปลาน้ำจืดหรือน้ำกร่อย ทำให้ปลามีกลิ่นของดินและโคลนติดมา จึงต้องดับกลิ่นคาวด้วยสมุนไพร ต่างจากปลาทะเลที่ถึงมีกลิ่นคาวปลาเหมือนกัน ทว่ากลับไม่มีกลิ่นดินหรือโคลนติดอยู่ เนื่องจากทะเลมีลักษณะเป็นน้ำเกลือ พื้นเป็นทราย รวมถึงแพลงก์ตอนประเภทต่าง ๆ ล้วนเป็นปัจจัยที่ทำให้ปลาสะอาด จึงเกิดกระบวนการนำปลาน้ำจืดมานึ่งกับสมุนไพร เช่น มะนาว ขิง ข่า ตระไคร้ เพื่อช่วยให้ปลามีกลิ่นหอมชวนรับประทาน ตามตำราสูตรอาหารต่าง ๆ ไม่ได้จำกัดชนิดของปลาที่นำมานึ่งมะนาวว่า ต้องเป็นปลาน้ำจืดเท่านั้น แต่ปลาที่ได้รับความนิยม ได้แก่ ปลากะพง ปลานิล และปลาทับทิม

ในปัจจุบัน เราสามารถพบเห็นเมนูนี้ได้ตามร้านอาหารทั่วไปแทบทุกภาคของประเทศไทย ร้านอาหารส่วนมากต้องมีเมนูดังกล่าว เพราะเป็นเมนูที่คนไทยนิยมสั่งเสมอ เมื่อออกมารับประทานอาหารนอกบ้าน เคล็ดลับความอร่อยของเมนูนี้ นอกจากความสดของปลาที่เป็นปัจจัยสำคัญแล้ว น้ำจิ้ม หรือน้ำปรุงรสที่ใช้ราดหรือจิ้มปลา มีทั้งรสหวาน เค็ม เปรี้ยว เผ็ด ต่างช่วยให้เมนูนี้อร่อยเลิศครบรสตามแบบฉบับอาหารไทยเช่นกัน ยิ่งรับประทานขณะที่อาหารยังร้อน ๆ กับข้าวสวยหุงใหม่ด้วยแล้ว โดยตักเนื้อปลาชิ้นโต ๆ วางลงบนข้าวสวย แล้วราดด้วยน้ำจิ้มรสเด็ด ชวนให้อยากรับประทานจนแทบอดใจไว้ไม่ไหว