“น้ำพริก” สันนิษฐานว่า มีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา คำว่า ‘น้ำพริก’ มีที่มาจากวิธีการปรุงอาหาร ด้วยการนำสมุนไพร ได้แก่ พริก กระเทียม หัวหอม เครื่องเทศที่มีกลิ่นแรง ผักท้องถิ่นต่าง ๆ โขลกรวมกับกุ้ง ปลา หรือเนื้อสัตว์อื่น ๆ ตามความพอใจ

คนสมัยก่อนนิยมรับประทานสัตว์น้ำมากกว่าสัตว์บก เพราะหาจับได้ง่ายตามคลอง ซึ่งสะดวกกว่าการเลี้ยง หรือหาจับสัตว์บก เมนู “น้ำพริก” คาดว่า เป็นอาหารที่ทำขึ้นเพื่อดับกลิ่นคาวของสัตว์น้ำ และเพื่อให้อาหารมีรสจัดมากยิ่งขึ้น ซึ่งการเรียกชื่อน้ำพริกแต่ละชนิด มักจะเรียกตามส่วนประกอบหลักที่นำมาทำ เช่น น้ำพริกปลา น้ำพริกขิง หรือจะเรียกตามประเภทของพริก เช่น น้ำพริกหนุ่ม น้ำพริกแห้ง

มีผลสำรวจบันทึกไว้ว่า ประเทศไทยเคยมีน้ำพริกมากกว่า 500 ประเภท แต่ปัจจุบันเหลืออยู่ 200 ประเภทเท่านั้น ซึ่งเมนูนี้ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ ประจำปี พ.ศ. 2555 โดยแต่ละท้องถิ่นจะมีส่วนประกอบ วิธีการทำ และวิธีการกินน้ำพริกที่แตกต่างกันไป อย่างเช่นภาคเหนือมักจะใช้ถั่วเน่าเป็นส่วนประกอบสำคัญในการทำน้ำพริก ในขณะที่ภาคอีสานนิยมใส่ปลาร้า และภาคใต้ก็ปรุงน้ำพริกด้วยน้ำบูดู ความบันเทิงของเมนูน้ำพริกจึงอยู่ที่การเปิดโอกาสให้คนครัวได้สนุกกับรสชาติที่หลากหลาย เพียงแค่เปลี่ยนส่วนผสม นอกจากนี้ รสเผ็ดของน้ำพริกยังช่วยให้เราเจริญอาหาร และมีสรรพคุณต่าง ๆ ที่ดีต่อร่างกาย